Pega no livro

Clubes de leitura da Galiza com algum livro em português


A pega pousou no ramo, mesmo ao pé de Castelão.

João Lopes Facal.

clube santengrácia de Compostela.

A pega no livro pousou desta vez na ramagem de Rianjo. Bom, o acontecimento merece uma breve explicação. O lugar elegido, tão carregado de memória literária e política, foi ocorrência do Ghanime, de quem senão? Quanto à ramagem, antes de nada deveríamos concordar em que a pega podia ter pousado em lugar mais apropriado se não haver razão suficiente para a escolha da ramagem. O grande cruzeiro em frente da Igreja paroquial de Rianjo seria, por exemplo, lugar ótimo para a pega pousar.

07_12_2013_18_31_23

Razão suficiente houve, foi a Monica Heloane quem sugeriu a ramagem como suporte adequado. Tinha que ser ela, brasileira, quer dizer criativa e esperta em toda coisa, estava no lugar certo quando a questão saltou. Foi numa reunião preparatória para o segundo encontro da rede de pegos leitores. Um companheiro, cujo nome não vou revelar, mas todos conhecem, amostrou discordância com o facto de baptizar de romagem os encontros que tiveram memorável estreia nas terras encantadas de Miranda. O companheiro sustinha, não sem motivo, que a pega não solicitara baptismo. O companheiro, escusado comentar, é um bocadinho laicista e pouco virado para coisas de devoção. Bom, foi nestas discussões quando a Monica tirou de lógica tropical e disse: e por que não ramagem? Afinal é onde as pegas costumam pousar e além do mais é a melhor imagem que acho da profusão da língua portuguesa, não é? A gente concordou sem necessidade de votação que tem o seu mérito porque qualificar um livro consome o seu bom tempo de debate e discussão. Afinal as boas ideias vendem sós. A Monica, para quem a não conheça, já coordenou o clube de leitura do Ângelo Casal e pelo que sabemos os participantes têm saudades dela. Daqui esperamos que volte, a ramagem sempre gostou do sotaque brasileiro.

O dia da ramagem rianjeira foi especial embora diferente daquele de 19 de setembro de 2012 em que a pega nos levou a Bretonha. Quem quiser pormenores que prema onde deve[1]. A pega acabou pousando como dizíamos na ramagem de Rianjo; foi em 20 de outubro de 2013, quinto ano da crise que cantou a Deolinda[2]. A pega vestia de cores para a ocasião porque assim quis a Andrea, e fez bem.

07_12_2013_18_14_33

De manhã, roteiro literário pela pátria de Manoel António, Rafael Dieste e Castelão. Todas na Rua de Abaixo o que quer dizer que há também a de arriba.

07_12_2013_18_13_48

Pela tarde, depois da refeição grande sessão de alta cultura festiva no Colégio Brea Segade de Taragonha. Manhã e tarde são para lembrar, mas, primeiro o primeiro, comecemos pelo jantar. Não havia marcada convocatória coletiva para a refeição -afinal Rianjo é uma grande urbe, não como a Bretonha, e cada um se mexe como estimar oportuno, igual que em Nova Iorque- assim que o pego que lhes fala apanhou via e foi dar a O Taverneiro, lá no porto de Rianjo, para papar uma empada de berbigões em massa de milho que lhe recomendara um gajo indígena. A empada estava competente, mas um bocadinho crua. A companhia foi seleta porque contou com o companheiro aquele que não considerava bem assim confundir encontros com romagens e com a sua companheira com quem este pego gosta de conversar. Senhor Taverneiro, na próxima vez deixe um bocadinho mais de tempo a empada ao forno e não sirva tão frio o tinto que a acompanha que corre risco de parecer cerveja e isso a um vinho não se lhe faz.

No roteiro matutino tivemos um guia de mérito: o alcaide da vila, Adolfo Moinhos. Paragem na casa museu de Manuel António com recitado à saída. Bom, o Manuel António era um dândi deduzimos todos e ademais passou a vida sonhando mares. Mares de modernidades. Os barcos sonhados lá estão em fotografias de época e maquetes. Os seus amigos lá estão também pelas paredes. E vá amigos, meus amigos. Uma dedicatória de Rafael Dieste ao poeta marinheiro que ali pudemos ver diz: “A Manuel António de quem ainda não sabe por que é secretamente um irmão”. Paragem saudosa depois perante a casa onde Castelão morou. O mau fado quer que o coração da Galiza não tenha hoje ainda um lugar doméstico para a recordação. Os ventos da guerra e os azares familiares não deixaram mais nada para a memória que um punhado de “pó caladinho” -fala aqui o Diaz Castro- no túmulo de São Domingos de Bonaval. Lembramos o cantor da Alba de Glória improvisando umas palavras quaisquer diante da porta trancada da casa onde morou. Nova paragem, agora diante da casa do Dieste. Aqui sim foi inevitável a leitura pública de “Sobre a morte de Bieito” que nos segue fascinando na sua meia morte e que teria adorado conhecer esse subtil caçador de fantasmas vitorianos que foi M. R. James. Demoramos um bocado a pé do cruzeiro que preside a praça da Igreja; Adolfo Moinhos fez o relato. Alcaides que façam falar as pedras da sua vila não há muitos. O senhor Moinhos merece o apoio com que conta, amar deve vir sempre antes de governar e mesmo pode um bom substituto. Infelizmente não abundam os bons amadores como também não os bons regedores. Não sei que opinará a Deolinda disto.

07_12_2013_18_15_21

Já na tarde, simpósio cultural. O primeiro oficiante José Luis Orjais, que é musicólogo de cravo bem temperado apresentou à concorrência as suas recolhas musicais em clave rianjeira e portucalense. O que começa com música mal não pode terminar. É aqui onde entram o Carlos Quiroga com o crânio na mão como o Hamlet, e o Xurxo Souto e o Quico Cadaval com a sua língua de palmo e meio.

07_12_2013_18_17_31

E depois debate alargado com recomendações várias de leituras e propósitos provindos dos diversos ninhos de pega que por aí há. Não som fáceis de resumir as intervenções do Souto e o Cadaval, nisso terão que me dar razão. Contudo não posso por menos de aplaudir à vontade uma proposição não de lei apresentada polo Quico junto com o reconhecimento de um facto que sempre se tem ocultado e finalmente o Quico desvendou. A proposição foi a de mudar a denominação de Castro Barbudo que senhoreia a vila de Rianjo pola de Fidel Castro, afinal galego como nós e a cujo nome aludia o castro embora houvesse de ser ocultado por motivos de segurança numa vila que tem problemas sobrados como para inventar-lhe mais. O reconhecimento foi mais emocionante ainda para mim. O Quico desvendou diante de todos o inconfessado segredo que as agências de turismo brasileiras mantinham bem oculto: Copacabana é unha simples cópia, engraçada mas afinal pobre, do cenário formado polo Monte das Passareiras e a praia de Carnota, lá na minha ria de Corcubiom. Pura justiça, os aborígenes já o suspeitávamos, mas não houve coragem. Copiam tudo, uma desgraça, mas afinal as coisas sempre vão ao rego.


Todo se esfarela (Chinua Achebe)

Maquetación 1

É a vida dentro da tribo Ibo á que pertence o protagonista, Okonkwo, un guerreiro orgulloso do seu pobo e das súas tradicións.

A acción transcorre en Nixeria, a finais do século XIX. É unha narración rica en imaxes cheas de realismo e autenticidade dun mundo pouco coñecido para o “home branco”.

A tradición oral está moi presente ó longo de todo o relato: cantares, expresións idiomáticas, nomes de persoas, e as diferentesmaneiras de expresar a realidade na lingua autóctona, non fan senón contribuir a enraizalo aínda máis na realidade que o produce.

  • Toda a novela é un documento etnográfico que nos axuda a ver, de xeito cinematográfico, a sucesión de acontecementose o vivir cotián dentro do grupo tribal e as relacións intertribais do entorno máis próximo.

  • A familia: coñecemos o interior do clan a través do protagonista. Sabemos que seu pai era preguiceiro e que esa eiva era un defecto malo de aceptar no seo da tribo, que lle debía a todos e que non pagaba as débedas. As varias esposas de cada home, os fillos, a harmonía reinante entre elas, atarefadas na crianza dos fillos e no servizo ó home-patrón-dono.

  • Retazos de poesía dentro dunha prosa rica e viva: “algún miñato navegando pausadamente no ceo azul”. “O seu corpo brillaba (o corpo das rapazas bailando) co sándalo iluminado pola luz amarelenta”.

  • A música é unha constante no día a día da tribo, facéndose imprescindible nos acontecementos que marcan o ritmo da vida:enterros, ano novo do iñame, vodas, ofrendas ós deuses. Ritmos frenéticos se a situación o require ou golpes de tambor anunciando unha morte. Instrumentos de madeira, arxila e metal.

  • Alimentos e bebidas: viño de palma, as noces de cola, a sopa de berza amarga, o fufu, e por riba de todo, o iñame. Da súa colleita depende a supervivencia do clan. Para as grandes ocasións mátanse ademais cabras e pitas.

  • Climatoloxía: chuvas intensas e persistentes na estación húmida e secas prolongadas cun sol abrasador como corresponde a unha zona tropical.

  • As conversas: a arte da palabra goza de grande consideración entre os Ibo. Os proverbios son o aliño das conversacións.

  • Os títulos: Só os homes respetables e considerados importantes os van adquirindo ó longo da vida. Morrer sen título ningún é unha vergoña dentro da tribo (como lle pasou ó pai de Okonkwo). Aínda ben que a valía dos fillos non se mide polo que fora o pai senón por méritos propios.

  • Guerreiro e loitador: un home que non o fose sería considerado efeminado. Ser afoutado e hábil na loita desde novo, como era Okonkwo, era motivo de orgullo na propia tribo e de prestixio nas aldeas da contorna.

  • A riqueza e o poder medíanse polo número de iñames que enchían o celeiro.

  • Respeto da idade: factor a ter en conta, pero o que contaba sobre todo eran os logros e os títulos acadados.

  • Sacrificios humanos: rapaces novos ofrecidos polos veciños a tribo rival para evitar guerras e derramamento de sangue. Se o oráculo o aconsellaba, tiñan que ser sacrificados.

  • Emprego da forza física contra as mulleres: as malleiras ás esposas, no caso de Okonkwo, repítense unha e outra vez: “zurrou nela con gran violencia”. Os veciños sentírona chorar e berraban preguntando que pasaba : “nunca tal se oíra”. As outras dúa mulleres suplicáronlle que parara de bater nela. “Pero el non era dos que se detiña no medio dunha malleira”. Algunha muller ten que fuxir do home para salvar a vida.

  • Carácter de Okonkwo: duro, orgulloso, intolerante con quen non concordara co seu pensamento. Un home, para el, tiña que posuír un título polo menos e ser traballador ou bo guerreiro. Se carecía dalgunha destas cousas non dubidaba en calificalo de “muller”. Era considerado coma un “rei”: foi elexido coma mensaxeiro para evitar unha guerra para expiar o asasinato da muller dun membro do clan. A cambio recibiron unha virxe para o home e un rapaz que se integrou na familia de Okonkwo.

  • Pouco ou nada emotivo: nunca mostraba outra emoción que non fora a cólera. Mostrar afecto era sinal de debilidade. Con todo, queríalle ben ó rapaz que lle foi entregado así coma á filla da súa esposa número dous: o rapaz chamáballe “pai” e da nena favorita, sempre se queixaba que non fose un rapaz.

  • Colérico incontrolable: quebrou a Semana da Paz batendo nunha das súas mulleres porque non lle tiña a comida preparada. Tan fóra de si estaba que esqueceu en que datas estaban. O sacerdote foino reprender e negouse a compartir con el a noz de cola “cun home que non respeta os nosos deuses”. “Non exculpo a túa muller, mais aínda que a atopases co seu amante enriba seguirás cometendo unha aldraxe se bateses nela”. “O que fixeches pode arruinar todo o clan. A deusa da terra pode negarse a darnos os seus froitos”. Todo isto fálanos dunha:

  • Repercusión social dunha acción individual. Okonkwo cumpriu o castigo imposto e estaba arrepentido pero non o ía recoñecer ante os veciños. Era grave romper a paz nunha semana onde mesmo morrer resultaba repugnante e os mortos nesa data non eran enterrados senón que se tiraban na “Fraga Maldita”.

  • Sementeira dos iñames: trala semana da paz tocaba preparar os iñames para seren sementados. Unha arte difícil a de cortalos para a semente. Simbolizan a masculinidade. É o cultivo rei e é moi esixente nestas tarefas. É unha tarefa dura que supón traballar arreo de sol a sol mantendo unha atención constante.

  • Os iñames tamén forman parte da dote de casamento.

  • Labores das mulleres: botaban millo, melóns e feixóns entre os iñames. Eran as encargadas tamén de arrincar as malas herbas e de buscar leña ó mato.

  • Festa do iñame novo: acción de grazas á deusa Terra, a divindade máis presente no pobo. Os iñames vellos guindábanse pois o ano novo tiña que empezar cos iñames novos.

  • Honra dos devanceiros: culto ós mortos antes da colleita. Ofrenda do iñame novo ós antepasados.

  • Comidas de festa nas que o iñame era o protagonista. Viñan convidados de lonxe e por moito que se comera, sempre sobraban moreas de comida. Viñan os familiares das mulleres pero a Okonkwo non lle chistaban tantos días folgando: pasábao mellor traballando. Para as festas os corpos, así como as cabanas, eran pintados de cores.

  • Outra mostra do carácter colérico de Okonkwo. Pouca cousa precisaba para enfadarse e de que maneira: por unhas follas de plataneiro, pegoulle unha soberana malleira á segunda esposa. Por oirlle dicir que non era un grande cazador, apertou o gatillo contra ella. “Ela gabeaba pola parede do celeiro arriba”.

  • Gusto da loita: danza da loita, sons dos tambores. O desexo de loita era para Okonkwo coma desexar unha muller.

  • Visión panorámica – e cinematográfica- da festa: disposición dos membros da tribo. Un círculo perfecto co centro libre para os loitadores.Bailes e sons dos tambores. Perfecta descripción que nos fai visualizar as danzas e o ritmo da festa. Percursionistas, loita, espíritos protectores, sacerdotisas, ringleiras de participantes. Combate. “Os tambores tolearon e a xente tamén”.

Okonkwo sempre desexou que o máis vello do seus fillos varóns fose máis decidido e menos efeminado. El sempre pensaba que saía á nai porque non quería recoñecer que a quen se parecía era a seu avó, o pai de Okonkwo. Estáballe moi agradecido ó rapaz que lle entregaran porque este si era como tiña que ser un home e estaba sendo unha influencia positiva para o seu fillo.

3 condicións tiña que reunir un home:

  • ser quen de gobernar a casa

  • que fose próspero, cun celeiro grande

  • que refungase contra as mulleres para, no seu momento, saber controlar as súas esposas.

Okonkwo contáballes ós rapaces historias de homes “violentas e sanguinarias”.

O fillo sabía que o bo era ser masculino e violento pero prefería a tenrura da nai e os seus contos de tartarugas e paxaros.

Unha praga de lagostas anubrou o ceo de tal xeito que virouse negro. Iso presaxiaba unha noticia tamén negra: a aldea decidira matar o rapaz acollido por Okonkwo. O Oráculo así o revelara. O home máis vello da aldea veulle avisar que non se metera en nada que tivera que ver coa morte do rapaz que tiña coma un fillo.

Descripción maxistral da marcha do rapaz e dos homes da aldea cara o lugar onde o ían sacrificar. En primeiro desconfiou. Logo desbotou o medo. Berrábanlle que non mirara para atrás onde viña o que el chamaba “pai”. Un home desenfundou o machete. Okonkwo apartou a vista. Oiuno berrar:

pai, matáronme”. Okonkwo sacou o machete e rematouno: “non quería que pensaran que era un mexericas”.

Cando á noite regresou á casa, o fillo máis vello sentiu que algo se lle quebrara por dentro cando veu a seu pai e soubo, sen que el llo dixera, que mataran ó seu compañeiro.

Okonkwo estivo tres día sen comer, só bebendo viño de palma e tiña os ollos tan vermellos e enfurecidos que o propio fillo tíñalle medo. Quería esquecer ó rapaz morto; sendo época de traballo seríalle máis doado, pero era época de descansoentre a colleita e a sementeira. Pregúntase a si mesmo “cando te convertiches nunha vella mexeriqueira?”.

Non queda outra que cumprir as leis do noso pobo” di Okonkwo, ó que un amigo seu lle retruca :

non sei de onde sacamos esa lei”.

Hai dous tipos de crimes: macho e femia. Okonkwo cometera o femia no funeral dun grande home da tribo. Non fora intencionado cando no funeral, o fillo do finado, de 16 anos, estivera a bailar a danza de despedida a seu pai xunto a seus irmáns. O fusil de Okonkwo disparárase e un anaco de ferro furáralle o corazón ó cativo.Non lle quedaba máis que fuxir.

Non podía regresar ata pasados 7 anos. Os homes prendéranlle lume ás súas casas: era a xustiza da deusa Terra. Sen xenreira contra Okonkwo, estaban a limpar a terra que el manchara co sangue dun home do clan

Refuxiouse na terra da nai. Levaba tres esposas e once fillos. Foi recibido por un tío seu e os curmáns regaláronlle semente dos iñames. Construiu tres cabanas para as mulleres e fillos. Traballou duro mais xa non gozaba traballando coma cando era novo. Asúa paixón fora converterse en señor do clan e apunto estivo de conseguilo, mais, cousa do destino, logo TODO SE ESFARELARA.

O máis vello do pobo dille que “Non hai ninguén para quen todo está ben” e que non se sinta desgraciado.

Xemelgos e albinos son considerados malditos no clan. O home branco, O COLONIZADOR, foi en primeiro confundido cun albino mais o Oráculo dixo que outros homes brancos viñan de camiño: “como lagostas”. O primeiro era un mensaxeiro que enviaran para explorar o terreo, por iso o mataron.

Para vingar a morte do mensaxeiro, os homes brancos dispararon no mercado cheo de xente e mataron a todos, agás os vellos e enfermos.

Agora tiñan medo do home branco do que se oen historias como que levan escravos alén do mar e que fabrican potentes armas.

Dous anos máis tarde as cousas ían aínda peor: os misioneiros chegaran á terra de Okonkwo, construiron unha igrexa, lograran unha manchea de conversos e xa enviaran máis predicadores. Os conversos non eran xente de peso na asemblea e ningún tiña títulos, “os excrementos do clan”.

A chegada dos misioneiros causou grande confusión. Falaban cun acento que daba risa e precisaban dun intérprete obi. Falábanlles de Xesucristo e da Santa Trinidade. Okonkwo pensa que aquel home estaba tolo. O seu fillo máis vello, pola contra, quedou enfeitizado. O cántico que falaba de irmáns traíllalle á cabeza a historia dos xemelgos que choraban no mato e a do seu amigo que mataran.

Os vellos da aldea déronlles un regalo envenenado: un terreo na Fraga Maldita para que construiran unha igrexa. Alí eran enterrados os que tiñan enfermidades demoníacas. Querían terreo, pois tiñan terreo, asentiron rindo os vellos e os misioneiros déronlles as grazas.

Esperaban que a maldición non tardaría nin tres días en caer sobre eles pero non foi así. Por iso, pensaron que o fetiche do home branco tiña poderes incribles.

O fillo de Okonkwo acabou sendo un converso : “Benaventurado o que renuncia ó seu pai e á súa nai para seguirme”.

Ante Deus non hai escravos nin homes libres”·

Todos somos fillos de Deus e temos que acoller os nosos irmáns”.

Okonkwo empezara a ter un certo papel na terra do exilio e dixo que ata que non “corresen aquela gandallada a lostregadas non habería paz”.

O número de conversos non fai senón medrar. Un pregoeiro percorre a aldea anunciando que quedan excluidos do clan.

Volta á terra de seu pai. Tras 7 anos de ausencia, as cousas cambiaran moito. Os brancos non só instalaran a igrexa alí senón tamén un goberno. Chegaron silandeiros e amigables e TODO SE ESFARELOU.

O home branco tamén trouxo o comercio e os cartos entraban a esgalla.

Crearon escolas pois os futuros xefes terían que saber ler e escribir.

As menciñas do home branco facían efecto axiña.

A misión gañou grande prestixio social.

Ninguén prestaba atención á chegada de Okonkwo. El choraba polo clan pois vía que

TODO SE ESTABA ESFARELANDO.

Vestiuse de guerreiro e matou un home branco. O administrador do distrito foino buscar. Estaba pendurado dunha árbore.

Que un home se quite a vida é abominable. É unha aldraxe a terra. Non pode ser enterrado polos do seu clan. O seu corpo é maldito e só os forasteiros poden tocalo.

Vós levástelo á morte”

Ironía do narrador á hora de falar do posible parágrafo a que daría lugar a historia de Okonkwo no libro que pensaba escribir o administrador: “A pacificación das tribos primitivas do Baixo Níxer”.

Clube Lendo lendas